Willehad († 789)

Willehad († 789)
Een Angelsaksische missionaris in Drenthe op de grens van prehistorie en historie

van Dirk Otten (Heerde)

Met een vertaling van en toelichting op de Vita Willehadi van ca. 845

Het boek beschrijft het leven en optreden van iemand die in de geschiedschrijving over Drenthe ten onrechte onderbelicht is gebleven. Hij is namelijk de man die aan het begin van de Drentse historie staat, met wie er een eind kwam aan de Drentse prehistorie: de Angelsaksische missionaris Willehad. Al enkele decennia vóór de naam Drenthe in een document werd geregistreerd, in het jaar 820, trok Willehad met enkele volgelingen door ‘Thrianta’, de naam van een landstreek waaruit de oudste provincienaam van Nederland zou ontstaan: Drenthe. Dat hij bij zijn missie-expeditie heeft onderschat hoe moeilijk het zou zijn voor de Saksen in Thrianta om hun Germaanse natuurreligie op te geven, doet niets af aan het historische feit dat Willehad in de jaren zeventig van de achtste eeuw in Drenthe optrad.

Het boek vertelt, na een beschrijving van Drenthe in de achtste eeuw, van het leven en optreden van de gedreven Angelsaksische missionaris Willehad. Hij verliet na een grondige opleiding in het klooster van York in het jaar 770 zijn Angelsaksische vaderland om aan de Friezen en Saksen op het Europese vasteland het christendom te brengen. Zijn optreden in het Friesland van toen begon succesvol en hoopgevend. Hij kreeg de leiding van een missieschool in Dokkum, dat toen lag in een gebied dat na de moord op Bonifatius en zijn vijftig metgezellen definitief onder controle van de Franken was gebracht.
Het succes spoorde hem aan om daarna zelf te beginnen aan zijn eigenlijke roeping: onbekeerde Friezen en Saksen bekeren tot het christendom. Daarvoor moest hij met zijn helpers verder naar het zuidoosten trekken. Hij kwam aan in Humsterland, een gebied in het westen van de huidige provincie Groningen. Daar moest hij al meteen ondervinden dat de bewoners het niet accepteerden, dat hij hun goden belachelijk maakte. Enkele Humsterlanders wilden hem zelfs ombrengen.
Zijn missie in Drenthe scheen aanvankelijk meer succes te hebben. Enkelen van zijn helpers dachten dat de tijd nu wel gekomen was om daar de heiligdommen van de Saksen te verwoesten. Ook hier raakte Willehad in levensgevaar. Hij kon echter het vege lijf redden, maar moest zijn hoge ideaal opgeven.
Hij trok eerst naar Rome, bleef daarna een paar jaar in het klooster van Echternach en werd toen door Karel de Grote naar het veilige gebied rond de nederzetting Bremen gestuurd. De koning benoemde hem enkele jaren later tot eerste bisschop van Bremen.

Dit boek gaat in op het optreden van Willehad in Drenthe. Om te kunnen verklaren waarom zijn missie in Drenthe op een teleurstelling uitliep, wordt allereerst iets verteld over de religie van de Saksen in Drenthe. Dat was een oude, Germaanse natuurreligie, die zich in alle opzichten van het christendom onderscheidde. Het was geen religie uit een boek of een geschrift, de Saksen hadden een zuiver mondelinge cultuur, die van generatie op generatie werd doorverteld. Het was een religie die totaal verweven was met de directe omgeving, met de natuur en met het dagelijkse leven. Hun rituelen vonden plaats in de natuur, op gewijde plekken, bij bronnen, hunebedden, imposant geboomte, rivieren en poelen. Het was een religie die je ‘deed’ met een groep, familie, of clan, onder leiding van een priester of iemand die toverkrachten werden toegedicht. Het was een ‘doe-religie’; het christendom was daarentegen een religie waarbij men allerlei dingen moest weten en kennen.
Er waren meer grote verschillen, bijvoorbeeld de verering van de voorouders die voor de Saksen uitermate belangrijk was. Maar wat een bekering tot het christendom wel heel moeilijk maakte, was dat het christendom de religie was van hun grote vijand, de Franken. Met hen waren de Saksen in oorlog, de Franken verwoestten en plunderden hun nederzettingen, ze deporteerden hun stamgenoten en stelden hen na een verloren veldslag voor de keuze: dood of doop. In zijn eerste wetboek voor de Saksen had Karel de Grote die keuze opgenomen.

In het boek wordt daarna een vertaling gegeven van de eerste biografie, een zogeheten heiligenleven, dat over Willehad ongeveer een halve eeuw na zijn dood werd geschreven, en dat door niemand minder dan de beroemde Ansgar in de periode 860-865 met wonderverhalen werd aangevuld. Ansgar was toen een opvolger van Willehad als bisschop van Bremen. Hij was beroemd geworden door zijn gevaarlijke missie-expedities naar Scandinavië. Ansgar zag het echter als zijn taak om aan een levensbeschrijving van Willehad talrijke wonderverhalen toe te voegen.
Aan elk hoofdstukje van de vertaling gaat een korte samenvatting vooraf, en waar nodig zijn er toelichtingen.

Het boek over Willehad is verlucht met fraaie illustraties en kaarten. Op de voorkant staat (natuurlijk) de wandschildering van het optreden van Willehad in Drenthe in de schitterende Statenzaal van het vroegere Drentse Provinciehuis in Assen. Het boek maakt duidelijk dat de kunstenaars eind 19de eeuw willens en wetens een geromantiseerde Willehad hebben gecreëerd, die met de historische feitelijkheid weinig te maken heeft.

Het boek bestellen

Het boek is in het formaat 17x24 cm en in meerkleurendruk gedrukt. Het boek telt 112 bladzijden. In het boek is een register van persoonsnamen opgenomen. De prijs van het boek is in de boekhandel € 17,50. U kunt het boek ook bestellen door € 20,00 over te maken op rekening NL 22 INGB 0001 3429 77 ten name van Uitgeverij Drenthe, Pinksterbloem 42, 9411 CH Beilen. Na ontvangst van het bedrag wordt het boek binnen 24 uur op werkdagen door post.nl bij u thuis bezorgd.

De presentatie op 20 april 2017

Op donderdag 20 april jl. overhandigde auteur Dirk Otten het eerste exemplaar van boek Willehad († 789) aan gedeputeerde Cees Bijl. Dit gebeurde bij Collectie Brands. Hieronder enkele foto's en een pdf-bestand van deze presentatie. De foto's zijn van Ted Kroes.

Willehad in Angelslo en Den Oever

Lees in het pdf-bestand Hoe God bij de Angelen en de Oeveren op 20 april 773 verscheen over de komst van prediker Willehad in Angelslo en Den Oever. 

Mannes, over het ontstaan van Assen

Lees ook het fictief verhaal 'Mannes, over het ontstaan van Assen' van Bernd Otter in DvhN van 25-04-17 en de rol van Willehad! Zie het pdf-bestand hieronder.